Aktuarialna wycena rezerw pracowniczych – najważniejsze zagadnienia wyceny świadczeń pracowniczych

Koniec roku kalendarzowego dla większości przedsiębiorstw oznacza także zamknięcie roku bilansowego. Zarówno wśród tych, którzy wyceny rezerw na świadczenia pracownicze dokonują po raz pierwszy, jak i tych, którzy wyceniają rezerwy pracownicze co roku, pojawiają się wątpliwości co do zakresu wyceny, ich częstotliwości oraz podmiotów zobligowanych i uprawnionych do wyceny (biuro aktuarialne, aktuariusz itp.).

Jednym z najczęściej pojawiających się pytań jest pytanie dotyczące częstotliwości wyznaczania rezerw na świadczenia pracownicze. Zagadnienie to reguluje ustawa o rachunkowości (art. 28 pkt 9), zgodnie z którą przedsiębiorstwo powinno dokonać wyceny rezerwy aktuarialnej nie rzadziej niż na dzień bilansowy. Wycena ta powinna być przeprowadzona w wiarygodnie oszacowanej i uzasadnionej wartości.

Równocześnie wątpliwości budzi też zakres podmiotów, które zobligowane są do przeprowadzanie wyceny rezerw na świadczenia pracownicze. Obok wspomnianej powyżej ustawy o rachunkowości, z odpowiedzią na to pytanie przychodzą Krajowy Standard Rachunkowości nr 6 (KSR 6) oraz Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 19 (MSR 19). Z zawartych w nich zapisów wynika, że rezerwy na świadczenia pracownicze powinny zostać utworzone przez wszystkie jednostki, które są zobowiązane do wypłaty świadczeń pracowniczych, a ich wysokość jest istotna. Zobowiązanie to może wynikać z przepisów prawa, umów o pracę bądź innych wewnętrznych uregulowań. Na podmiotach tych ciąży bowiem obowiązek dokonywania biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów wynikających z obowiązku przyszłych świadczeń pracowniczych, a które wiążą się bezpośrednio z bieżącą działalnością jednostki.

Zakres tworzonych rezerw na świadczenia pracownicze uzależniony jest zatem od zakresu świadczeń pracowniczych, do wypłaty których zobligowana jest jednostka. Wśród najczęściej wycenianych aktuarialnie rezerw na świadczenia pracownicze wymienić należy:

1. rezerwy na odprawy emerytalne
2. rezerwy na odprawy rentowe
3. rezerwy na nagrody jubileuszowe
4. rezerwy na niewykorzystane urlopy
5. rezerwy na odprawy pośmiertne
6. rezerwy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych
7. deputaty węglowe itp.

Wyceny rezerw na świadczenia pracownicze – zgodnie z rekomendacją zawartą w ustawie o rachunkowości, KSR 6 oraz MSR 19 – powinien dokonać aktuariusz zatrudniony przez biuro aktuarialne. Kalkulacja rezerw na świadczenia pracownicze powinna bowiem uwzględniać wiele założeń demograficznych i makroekonomicznych (m.in. rotację pracowników, śmiertelność, stopę dyskontową, wzrost wynagrodzeń, dyskonto aktuarialne itp.). Aktuariusz – będąc specjalistą w dziedzinach statystki, rachunku prawdopodobieństwa oraz matematyki finansowej – jest osobą uprawnioną i odpowiednio wykształconą do wyceny rezerw na świadczenia pracownicze.

Zgodnie z MSR 19 „Świadczenia pracownicze” i KSR 6 metodą stosowaną przez biuro aktuarialne do wyceny rezerw na świadczenia pracownicze powinna być tzw. metoda prognozowanych uprawnień jednostkowych. Wg niej wysokość świadczeń pracowniczych obliczana jest jako nagromadzona część przyszłych świadczeń, która uwzględnia szacowany wzrost wynagrodzeń będący jej podstawą.