Wycena aktuarialna rezerw na odprawy emerytalne

Zgodnie z Kodeksem Pracy pracownikowi, który kończy pracę zawodową i przechodzi na emeryturę należy się odprawa emerytalna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia (w wewnętrznych uregulowaniach u danego pracodawcy można wartość odprawy emerytalnej dla pracownika dowolnie podwyższyć). Fakt wypłacenia odprawy emerytalnej należy zamieścić w świadectwie pracy.

Jeżeli pracownikowi została wypłacona odprawa, ponownie nie może nabyć do niej prawa. W przypadku otrzymania przez pracownika odprawy rentowej, w przyszłości nie będzie miał już prawa do otrzymania odprawy emerytalnej. Prawo do odprawy emerytalnej nie jest uwarunkowane złożeniem wniosku przez pracownika.

Zgodnie z Kodeksem Pracy otrzymanie odprawy emerytalnej nie jest uzależnione od stażu pracy ani okresu, jaki pracownik przepracował u ostatniego pracodawcy. Jej otrzymanie jest jednak zależne od spełnienia określonych warunków. Warunkiem uzyskania odprawy emerytalnej jest związek pomiędzy ustaniem zatrudnienia a faktycznym przejściem na emeryturę oraz uzyskaniem świadczenia emerytalnego. Wymienione przesłanki muszą wystąpić łącznie. Niespełnienie jednej z podanych przesłanek powoduje utratę prawa do otrzymania odprawy emerytalnej. Samo pojęcia „przejścia na emeryturę” powinno być pojmowane jako nadanie prawa do emerytury przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w wyniku postępowania przeprowadzonego na wniosek zainteresowanej osoby. Odprawa emerytalna przysługuje także pracownikowi wtedy, gdy złożył on wniosek o przyznanie świadczenia emerytalnego w okresie nieprzerwanego pobierania zasiłku chorobowego po ustaniu stosunku pracy, a prawo do świadczenia nabywa bezpośrednio po wyczerpaniu okresu zasiłkowego.

Aby obliczyć wysokość odprawy emerytalnej, należy zastosować zasady, jakie panują przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, ale bez dzielenia przez godziny i współczynnik. Od odprawy emerytalnej wypłaconej pracownikowi pracodawca nie powinien naliczać składek do ZUS. Zgodnie z przepisami, z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne oraz Fundusz Pracy wyłączone są odprawy pieniężne związane z przejściem pracownika na emeryturę. Omawiane składki nie powinny również zostać naliczone, jeżeli pracodawca wypłacił pracownikowi odprawę emerytalną wyższą, niż przewidują zapisy Kodeksu Pracy. Odprawa emerytalna podlega jednak opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych.
Gwarantowana przez Kodeks Pracy odprawa emerytalna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia jest odprawą minimalną. Zapisy o przyznaniu odprawy emerytalnej w większej kwocie zawarte są w wewnętrznych uregulowaniach jednostek – w regulaminie wynagradzania lub układzie zbiorowym pracy.

Zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Rachunkowości nr 19 (MSR 19), Krajowym Standardem Rachunkowości nr 6 (KSR 6) i Krajowym Standardem Aktuarialnym nr 1 (KSA 1) „Wycena zobowiązań z tytułu świadczeń pracowniczych”, zalecaną metodą wyceny rezerw na odprawy emerytalne jest wycena aktuarialna, tzw. metoda prognozowanych świadczeń jednostkowych (ang. Projected Unit Method), zwana także metodą świadczeń narosłych w stosunku do stażu pracy. Powyższe standardy zalecają korzystać przy wycenie rezerw pracowniczych z pomocy aktuariusza - ustalenie wysokości rezerw aktuarialnych oparte jest na szeregu założeń długookresowych, których niewielkie zmiany powodują znaczne wahania końcowych wartości rezerw na świadczenia emerytalne.
Wartość rezerwy na odprawy emerytalne jest ustalana na dzień bilansowy dla każdego pracownika. W wycenie bierze się pod uwagę m.in. takie czynniki jak:
• wysokość poszczególnych odpraw emerytalnych,
• prawdopodobieństwo wypłaty przyszłej odprawy emerytalnej,
• prawdopodobieństwo zgonu,
• prawdopodobieństwo przejścia na rentę,
• tzw. czynnik dyskontujący itp.

W Polsce zgodnie z Kodeksem Pracy pracownikowi poza odprawami emerytalnymi przysługują także odprawy rentowe i pośmiertne. Dodatkowo pracodawca może zdefiniować w układach zbiorowych pracy dodatkowe świadczenia pracownicze (np. nagrody jubileuszowe, deputaty węglowe, ekwiwalent energetyczny, ulgowe przejazdy, świadczenia medyczne itp.). Niezależnie od nazwy danego benefitu, należy podkreślić, że zgodnie z uregulowaniami MSR 19, KSR 6 i Krajowego Standardu Aktuarialnego nr 1 także na wszystkie powyższe świadczenia pracownicze należy obowiązkowo tworzyć aktuarialne rezerwy pracownicze.