Obowiązek tworzenia i wyceny rezerw na świadczenia pracownicze

Wycena aktuarialna rezerw na świadczenia pracownicze jest jednym z elementów przygotowań do zamknięcia roku bilansowego. Aktualizacja wysokości utworzonych wcześniej rezerw na świadczenia pracownicze obejmuje m.in. rezerwy na świadczenia emerytalne, rentowe oraz nagrody jubileuszowe itp.

Ustawa o rachunkowości (art. 39 ust. 2 pkt 2) nakłada na jednostki gospodarcze obowiązek tworzenia rezerw na świadczenia emerytalne i inne podobne rezerwy pracownicze, poprzez dokonywanie biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów na rzecz pracownika. Wynikają one z konieczności wykonania przyszłych świadczeń na rzecz pracowników, związanych z bieżącą działalnością. Rezerwy na świadczenia pracownicze należy tworzyć wówczas, gdy zgodnie z przepisami prawa, Układem Zbiorowym Pracy, Regulaminem Wynagradzania bądź umowami o prace jednoznacznie wynika, że na pracodawcy ciąży prawny lub zwyczajowy obowiązek ich wypłaty, a ich wysokość jest istotna. Ponadto artykuł 28 Ustawy o Rachunkowości odnosi się do częstotliwości dokonywania wyceny rezerw pracowniczych i stanowi, że nie rzadziej niż na każdy dzień bilansowy należy tworzyć rezerwy w uzasadnionej, wiarygodnie oszacowanej wartości.

Ustawa o Rachunkowości nie opisuje w szerszym zakresie metodologii wyznaczania wysokości rezerw pracowniczych. W tym zakresie odwołuje się do postanowień Krajowych Standardów Rachunkowości (mowa o KSR nr 6 „Rezerwy, bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów, zobowiązania warunkowe”). Wspomniany KSR 6 precyzuje pewne wytyczne, które należy stosować przy wyznaczaniu rezerw na świadczenia pracownicze jednak w pkt 4.7 odsyła z kolei do postanowień Międzynarodowych Standardów Rachunkowości – MSR 19 „Świadczenia pracownicze”. MSR 19 w sposób bardziej szczegółowy opisuje zagadnienia dotyczące rezerw na świadczenia pracownicze.

Do świadczeń pracowniczych, do których pracownicy mają prawo w myśl postanowień Kodeksu Pracy, należą:
• odprawa emerytalna,
• odprawa rentowa,
• odprawa pośmiertna.

Poza obligatoryjnymi świadczeniami przysługującymi pracownikom, które wynikają z Kodeksu Pracy, wewnętrzne regulacje w jednostkach mogą gwarantować następujące świadczenia:
• nagroda jubileuszowa,
• zakładowy fundusz świadczeń socjalnych,
• deputat węglowy,
• ekwiwalent energetyczny,
• inne dodatkowe świadczenie pracownicze.

Pkt 59 MSR 19 stanowi, że jednostka ma obowiązek aktualizowania wyceny po każdej istotnej operacji gospodarczej oraz innych zmianach okoliczności, które wystąpiły do końca okresu sprawozdawczego. Na przestrzeni roku takich wydarzeń jest wiele, mimo tego że mogą wydawać się nieistotne. Do założeń, które zmieniają się w trakcie roku sprawozdawczego, a które są brane podczas wyceny aktuarialnej rezerw na świadczenia pracownicze należą:
• stopa dyskontowa,
• rotacja pracowników (odejścia pracowników i zatrudnienia),
• struktura pracowników ze względu na wiek, płeć i staż,
• podstawa wypłaty świadczeń pracowników.

Zgodnie z MSR 19 „Świadczenia pracownicze”, rezerwy pracownicze powinny być szacowane metodą aktuarialną, tzw. metodą prognozowanych uprawnień jednostkowych (ang. Projected Unit Method). Wobec stopnia skomplikowania procesu wyceny rezerw na świadczenia pracownicze, konieczności przyjęcia szeregu założeń makroekonomicznych oraz aktuarialnych, znajomości matematyki finansowej, rekomenduje się korzystanie z usług wykwalifikowanego aktuariusza. Współpraca z biurem aktuarialnym gwarantuje wiarygodne oszacowanie wartości rezerw na świadczenia pracownicze.