Wycena rezerw na świadczenia pracownicze – elementy raportu aktuarialnego (cz. I)

Krajowy Standard Aktuarialny nr 1 określa, jakie zasady powinny być stosowane podczas przygotowywania raportu z wyceny rezerw na świadczenia pracownicze (odprawy emerytalne, rentowe, pośmiertne, nagrody jubileuszowe itp.). Zawiera on minimalne wymagania stawiane przed raportem z wyceny aktuarialnej.

Raport z wyceny zobowiązań na świadczenia pracownicze jednoznacznie powinien określać:
- założenia przyjęte przez aktuariusza,
- metodologię użytą do wyceny,
- wyniki wyceny w taki sposób, aby możliwe było odtworzenie wyliczeń aktuariusza i zweryfikowanie przyjętych założeń i przedstawionych wyników przez osobę o odpowiednich kompetencjach,
- uzasadnienie przyjętych założeń dla poszczególnych parametrów.

Do najważniejszych elementów, jakie powinien zawierać raport aktuarialny z wyceny rezerw na świadczenia pracownicze należą:

a) Określenie, z jakim standardem zgodna jest prezentacja wyników.
Jeżeli raport przygotowany przez aktuariusza nie zawiera wszystkich elementów wymaganych przez Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 19 lub Krajowy Standard Rachunkowości nr 6, zobowiązany on jest do wyraźnego stwierdzenia tego w raporcie.

b) Jednoznacznie określenie, czy raport aktuarialny jest zgodny z Krajowym Standardem Aktuarialnym nr 1.
Podczas wyceny zobowiązań na świadczenia pracownicze, aktuariusz może zdecydować, iż nie zastosuje niektórych wytycznych KSA 1 – może to nastąpić wskutek profesjonalnej oceny aktuariusza, na życzenie jednostki, dla której sporządzana jest wycena lub z innego powodu. Raport, który zawiera odstępstwa od KSA 1, uważa się za zgodny z tym Standardem, jeśli w treści raportu aktuariusz wskaże odstępstwa, jego powody oraz skutki dla wyników raportu.

c) Opis świadczeń pracowniczych, dla których przygotowywana jest wycena przyszłych zobowiązań.
Opis ten powinien jednoznacznie określać, jakie płatności są możliwe w ramach danego świadczenia, kiedy i pod jakim warunkiem. Powinien również wskazywać, jakie grupy pracowników objęte są danym rodzajem regulacji oraz czy regulacje nie wygasają lub za jakiś czas nie ulegną zmianie. W raporcie aktuarialnym nie powinno się używać odwołań do konkretnych punktów regulaminu lub układu pracy – dokumenty te bywają bowiem często aneksowane, mogą być niejasne lub zawierać nawet sprzeczne zapisy. Jednostki niejednokrotnie stosują właśnie interpretacje zapisów, które słownie przekazują aktuariuszowi.

d) Opis danych o pracownikach jednostki, które używane są do obliczeń.
Powinien on zawierać co najmniej:

• datę, na którą aktualne są przedstawione dane; jeżeli dane zostały poddane modyfikacjom w stosunku do stanu na dzień przygotowania, należy je opisać; jeżeli aktuariusz poprawił dane w celu usunięcia błędów, również powinien opisać to w raporcie;

• podstawowe statystki opisowe zbioru danych użytego do wyceny rezerw, przede wszystkim liczbę kobiet i mężczyzn, wiek, staż pracy, liczbę pracowników, którzy pobrali już odprawę rentową lub emerytalną i pracują w jednostce; wycena aktuarialna powinna opierać się na indywidualnych danych o pracownikach, którzy uprawnieni są do otrzymania świadczeń, a obliczenia powinny być przygotowywane przez aktuariusza osobno dla każdej potencjalnej płatności; nie dopuszcza się stosowania danych zbiorczych, które grupują pracowników jednostki;

• opis danych o historycznych odejściach pracowników z jednostki użytych do wyliczeń.

e) Założenia, jakie zostały użyte do obliczeń wraz z uzasadnieniami.
Są to głównie:

• opis przyporządkowania świadczeń pracowniczych do okresów zatrudnienia; jest to tzw. Okres nabywania praw do świadczeń; założenie to powinno być identyczne jak przyjęte podczas dotychczasowych wycen świadczeń pracowniczych; jeżeli nastąpiła jego zmiana, w raporcie aktuarialnym należy opisać jej wpływ na wyliczenia; przyporządkowanie okresów zatrudnienia powinno być zgodne z MSR 19;

• wysokość nominalnej stopy wzrostu bądź szczegółowy opis struktury nominalnych stóp wzrostu dla wszystkich podstaw świadczeń; podczas ustalania wzrostu wynagrodzeń w jednostce należy uwzględniać informacje od jednostki, ogólnodostępne informacje rynkowe, np. inflację, opierając się na możliwie najlepszych oszacowaniach; należy przyjąć również wzrost wynagrodzeń na minimum takim poziomie, jaki jest zagwarantowany pracownikom jednostki lub oczekiwany zwyczajowo; jeśli w jednostce istnieje zwyczaj dotychczas stosowany, którego pracownicy doczekują, a pracodawca nie może zaprzestać jego stosowania bez niemożliwego do zaakceptowania pogorszenia stosunków z pracownikami, powinien on zostać uwzględniony przez aktuariusza w raporcie; jeżeli wynagrodzenia pracownicze są uzależnione od podstaw wymiaru odmiennych niż stosowane w jednostce, np. minimalnego wynagrodzenia, wysokość i stopy wzrostu tych podstaw wymiaru powinny jednoznacznie zostać określone w raporcie;

• wysokość stopy procentowej używanej do dyskontowania; jej wartość podaje się jako jedną, annualizowaną efektywną stopę procentową bądź jako strukturę terminową annualizowanych efektywnych stóp procentowych; stopę dyskontową - zgodnie z MSR 19 – ustala się na podstawie rynkowych stóp zwrotu z wysoko ocenianych obligacji przedsiębiorstw lub obligacji skarbowych – jeżeli rynek tych pierwszych jest słabo rozwinięty; dopuszczalne jest w Polsce stosowanie jako stopy dyskonta rentowności obligacji skarbu Państwa o stałej stopie kuponowej i odległym terminie zapadalności lub średniej z kilku takich rentowości; dla celów ustalenia stopy dyskontowej nie jest dopuszczalne stosowanie stopy zwrotu z aktywów, ani średniego ważonego kosztu kapitału, ani stopy kuponowej obligacji.