Wycena rezerw na świadczenia pracownicze – elementy raportu aktuarialnego (cz. II)

Krajowy Standard Aktuarialny nr 1 określa minimalne wymagania dotyczące raportu aktuarialnego z wyceny rezerw na świadczenia pracownicze. Powinien on zawierać przede wszystkim:
- określenie, z jakim standardem zgodna jest prezentacja wyników,
- jednoznaczne określenie, czy raport jest zgodny z Krajowym Standardem Aktuarialnym nr 1,
- opis świadczeń pracowniczych, dla których przygotowywana jest wycena przyszłych zobowiązań,
- opis danych o pracownikach jednostki, które są używane do wyliczeń,
- opis danych o historycznych odejściach i rotacji pracowników z jednostki użytych do wyliczeń.

Ponadto raport aktuarialny z wyceny rezerw na świadczenia pracownicze m.in. z tytułu odpraw emerytalnych, odpraw rentowych, pośmiertnych czy nagród jubileuszowych powinien zawierać również:

a) opis modelu prawdopodobieństwa użytego do wyceny, uwzględniający przede wszystkim:

• naturalną rotację pracowników (mobilność)

Aktuariusz powinien możliwie najlepiej oszacować przyszłe prawdopodobieństwa odejść pracowników ze spółki, uwzględniając przy tym płeć pracowników, ich wiek/staż oraz rodzaj umowy (czas określony lub nieokreślony). W szczególności aktuariusz powinien wziąć pod uwagę mniejszą skłonność do rotacji pracowników z większym stażem lub starszych, a także prawdopodobieństwo odejścia pracowników w ostatnich latach przed emeryturą bliskie zeru. Jeżeli aktuariusz przyjmie prawdopodobieństwo rezygnacji pracownika w ciągu roku ponad 15% przez szereg kolejnych lat, powinien szczegółowo uzasadnić to w raporcie aktuarialnym. W takiej sytuacji należy zastanowić się nad przyjęciem kilku modeli mobilności dla poszczególnych grup pracowników.
W czasie ustalania założeń aktuarialnych, które dotyczą pracowników spółki, należy opierać się na danych liczbowych oraz innych informacji o pracownikach uzyskanych od jednostki. Biorąc pod uwagę ilość i jakość tych danych, trzeba ocenić, czy ich bezpośrednie użycie będzie odpowiednie do najlepszej oceny prawdopodobieństw przyszłych scenariuszy rezygnacji pracowników. Podczas ustalania prawdopodobieństw aktuariusz może również kierować się prognozami jednostki dotyczącymi rozwoju zdarzeń w spółce. W raporcie aktuarialnym powinno znaleźć się jasne określenie, że prognozy jednostki zostały wzięte pod uwagę. Aktuariusz powinien jednak mieć na uwadze, iż pracownicy jednostki nie są zazwyczaj specjalistami w szacowaniu prawdopodobieństw i nie może on dopuścić do sytuacji, w jakiej jednostka szacuje prawdopodobieństwo rotacji pracowników odbiegające od tego, jakie aktuariusz przyjąłby niezależnie, opierając się tylko na sytuacji biznesowej jednostki.

b) odejścia pracowników w wyniku zaplanowanej restrukturyzacji,

c) śmiertelność pracowników

Przyjęte przez aktuariusza prawdopodobieństwo śmiertelności pracowników powinno stanowić odzwierciedlenie statystyczne prawdopodobieństwo zgonu pracowników z ich podziałem na wiek i płeć. Dane takie nie są dostępne dla konkretnej populacji pracowników, dlatego rekomenduje się wykorzystanie aktualnych na datę wyceny rezerw na świadczenia pracownicze tablic trwania życie publikowanych przez Główny Urząd Statystyczny. Skorygowane są one w sposób odzwierciedlający sektor gospodarki i ekspozycję na ryzyko pracowników określonej jednostki. W raporcie aktuarialnym z wyceny rezerw na odprawy emerytalne, rentowe, pośmiertne, nagrody jubileuszowe itp. należy podać rocznik użytych tablic GUS oraz sposób ich korekty. Zasadne jest również rozważenie odrębnego modelu śmiertelności dla byłych pracowników, emerytów i rencistów. Jeżeli użyte zostały inne tablice niż publikowane przez GUS, należy je przedstawić w raporcie aktuarialnym z wyceny rezerw na świadczenia pracownicze.

d) przejścia na rentę wśród pracowników

Dopuszczone jest stosowanie uproszczonego modelu przejścia na rentę w przypadku braku odpowiednich danych. W raporcie aktuarialnym z wyceny rezerw na świadczenia pracownicze powinno zostać wskazane, jaki model przejścia na rentę został w nim użyty.

e) przejścia pracowników na emeryturę

W wycenie aktuarialnej powinny zostać uwzględnione obowiązujące w Polsce podstawowe zasady przechodzenia na emeryturę odnośnie ustawowego wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn. Jeżeli w jednostce obowiązują przepisy przewidujące możliwość wcześniejszego przejścia na emeryturę, zasady te powinny zostać uwzględnione w raporcie aktuarialnym i przejrzyście zaprezentowane. Jeśli w jednostce zatrudnieni są emeryci lub renciści, którzy pobrali już odprawę emerytalną lub rentową, nie należy ponownie tworzyć dla nich rezerw na świadczenia emerytalne i rentowe.

f) datę sporządzenia wyceny aktuarialnej,

g) imię, nazwisko oraz podpis osoby dokonującej wyceny aktuarialnej, a w przypadku aktuariusza – numer wpisu do rejestru aktuariuszy.

Raport z wyceny rezerw na świadczenia pracownicze – rezerw na odprawy emerytalne, rentowe, pośmiertne, nagrody jubileuszowe itp. – powinien zawierać także:

- stwierdzenie, że wyliczenie zobowiązań na świadczenia pracownicze zostało przeprowadzone metodą Prognozowanych Uprawnień Jednostkowych,
- określenie zasad korzystania z raportu aktuarialnego oraz prawa do udostępniania go osobom trzecim,
- informację o tym, kiedy – zgodnie z zasadami rachunkowości – powinna zostać wykonana następna wycena aktuarialna,
- wyraźne wskazania założeń przedstawionych przez jednostkę,
- uzgodnienie bilansu otwarcia z bilansem zamknięcia, uwzględniającym m.in. rezerwę na przyszłe zobowiązania na początek okresu, koszty bieżącego zatrudnienia, zyski i straty aktuarialne, koszty przyszłego zatrudnienia oraz rezerwę na przyszłe zobowiązania na koniec okresu w podziale na część krótkoterminową oraz długoterminową.