Aktuarialna wycena rezerw pracowniczych – najważniejsze zagadnienia wyceny świadczeń pracowniczych

Najważniejsze aspekty dotyczące wyceny aktuarialnej:

Obowiązek tworzenia aktuarialnych rezerw pracowniczych – kogo dotyczy?
Wycena aktuarialna rezerw na świadczenia pracownicze – jakich świadczeń dotyczy?
Wycena aktuarialna – jakich jeszcze dotyczy świadczeń?
Kiedy należy przeprowadzić wycenę aktuarialną rezerw pracowniczych?
Wycena aktuarialna - podstawowe akty prawne
Jakie dane są niezbędne do wyceny aktuarialnej rezerw?
Komu zlecić przeprowadzenie wyceny aktuarialnej? – biuro aktuarialne, aktuariusz
Metodologia wyceny aktuarialnej rezerw pracowniczych

Koniec roku kalendarzowego oznacza dla większości przedsiębiorstw także zamknięcie roku bilansowego. Zarówno wśród tych, którzy wyceny aktuarialnej rezerw na świadczenia pracownicze dokonują po raz pierwszy, jak i tych, którzy wyceniają rezerwy pracownicze co roku, pojawiają się wątpliwości co do zakresu wyceny, ich częstotliwości oraz podmiotów zobligowanych i uprawnionych do wyceny aktuarialnej rezerw na świadczenia emerytalne, rentowe, pośmiertne, nagrody jubileuszowe itp.

1. Obowiązek tworzenia aktuarialnych rezerw pracowniczych – kogo dotyczy?

Często wątpliwość budzi pytanie, które podmioty są zobligowane są do przeprowadzanie wyceny aktuarialnej rezerw na świadczenia pracownicze. Obok Ustawy o rachunkowości, z odpowiedzią na to pytanie przychodzą Krajowy Standard Rachunkowości nr 6 (KSR 6) oraz Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 19 (MSR 19). Z zawartych w nich zapisów wynika, że rezerwy na świadczenia pracownicze powinny zostać utworzone przez wszystkie jednostki, które są zobowiązane do wypłaty świadczeń pracowniczych, a ich wysokość jest istotna. Zobowiązanie to może wynikać z przepisów prawa, umów o pracę bądź innych wewnętrznych uregulowań. Na podmiotach tych ciąży bowiem obowiązek dokonywania biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów wynikających z obowiązku przyszłych świadczeń pracowniczych, a które wiążą się bezpośrednio z bieżącą działalnością jednostki.
Z obowiązku tworzenia rezerw zwolnione są m.in. mikro i małe jednostki spełniające określone warunki, stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego czy organizacje samorządowe (por. art. 39, par. 6 i 7 Ustawy o rachunkowości).

2. Wycena aktuarialna rezerw na świadczenia pracownicze – jakich świadczeń dotyczy?

Zgodnie z zapisami Kodeksu Pracy, obowiązkowo wycenianymi aktuarialnie świadczeniami są:

Odprawy emerytalno-rentowe (por. art. 92 KP).
Odprawy pośmiertne (por. art.9 KP).

Zakres tworzonych rezerw aktuarialnych na świadczenia pracownicze uzależniony jest jednak także od zakresu świadczeń pracowniczych, do wypłaty których zobligowana jest dana jednostka. Wśród najczęściej wycenianych aktuarialnie rezerw na świadczenia pracownicze wymienić należy dodatkowo:

Rezerwy na nagrody jubileuszowe.
Rezerwy na niewykorzystane urlopy.
Rezerwy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych (ZFSŚ).
Rezerwy na ekwiwalent energetyczny.
Deputaty węglowe itp.

3. Wycena aktuarialna – jakich jeszcze dotyczy świadczeń?

Należy podkreślić, że wyceny aktuarialne to nie tylko wyceny aktuarialne rezerwy na świadczenia pracownicze, ale także:

Wyceny opcji na akcje i warrantów.
Wycena programów opcji menedżerskich.
Wycena programów motywacyjnych.
Wycena instrumentów finansowych.
Usługi aktuarialne związane z firmami ubezpieczeniowymi.
Programy emerytalne itp.

Powyższe wyceny są na ogół bardziej skomplikowane od wyceny rezerw na świadczenia pracownicze i wymagają bardzie zaawansowanych metod stochastycznych. Omawiają je także inne standardy wyceny rezerw.

4. Kiedy należy przeprowadzić wycenę aktuarialną rezerw pracowniczych?

Jednym z najczęściej pojawiających się pytań jest pytanie dotyczące częstotliwości wyznaczania rezerw na świadczenia pracownicze: półrocznie, kwartalnie a może raz w roku? Zagadnienie to reguluje Ustawa o rachunkowości (art. 28 pkt 9), zgodnie z którą przedsiębiorstwo powinno dokonać wyceny rezerwy aktuarialnej nie rzadziej niż na dzień bilansowy. Wycena ta powinna być przeprowadzona w wiarygodnie oszacowanej i uzasadnionej wartości.

5. Wycena aktuarialna - podstawowe akty prawne

Poniżej przedstawiamy najważniejsze akty prawne obowiązujące przy wycenie rezerw pracowniczych metodą aktuarialną. Pierwsze trzy to akty prawne stworzone głównie przez biegłych rewidentów, natomiast ostatnie dwa przez aktuariuszy – doprecyzowują one zasady wycen aktuarialnych rezerw na świadczenia pracownicze.

Ustawa o rachunkowości (tekst jednolity)
Krajowy Standard Rachunkowości nr 6 (KSR 6) (tekst jednolity)
Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 19 (MSR 19) (tekst jednolity)
Krajowym Standardem Aktuarialnym nr 1 (KSA 1) (tekst jednolity)
Krajowym Standardem Aktuarialnym nr 2 (KSA 2) (tekst jednolity)

Wszystkie powyższe standardy są w przypadku wycen aktuarialnych spójne w zakresie samej wyceny aktuarialnej, ale występują pomiędzy nimi różnice w zakresie prezentacji wyników wyceny. Należy jednak podkreślić, że powinno się powyższe standardy stosować łącznie, ponieważ w wielu kwestiach uzupełniają się one nawzajem.

Należy także zawsze brać pod uwagę Kodeks Pracy (tekst jednolity) , ponieważ definiuje on minimum świadczeń jakie powinny się znaleźć w raporcie z wyceny aktuarialnej (tzw. raport aktuariusza) – chodzi tu o rezerwy pracownicze na odprawy emerytalne, rentowe oraz pośmiertne (duża część firm je pomija z błędnego założenia, że są one nieistotne bilansowo, a w rzeczywistości jeśli wycena bazuje jedynie na Kodeksie Pracy, wtedy rezerwy na świadczenia pośmiertne są na ogół znacznie wyższe niż rezerwy na odprawy emerytalne i rentowe).

6. Jakie dane są niezbędne do wyceny aktuarialnej rezerw?

W zależności od rodzaju wycenianych świadczeń i ich zakresu, do wykonania wyceny aktuarialnej potrzebny może być niezbędny zestaw danych wejściowych. Najczęściej jest to:

Wiek.
Płeć.
Staż pracy uprawniający do świadczeń.
Wynagrodzenie i jego prognozowany wzrost.
Dane o rotacji pracowników.
Zasady wypłat świadczeń.
Istotne czynniki wynikające ze specyfiki branżowej, produkcyjnej itp.

Do wyceny aktuarialnej świadczeń pracowniczych niezbędne są także założenia demograficzne i makroekonomiczne, takie jak śmiertelność, prawdopodobieństwo przejścia na rentę, rentowność obligacji itp., które aktuariusz powinien odpowiednio dobrać np. ze względu na specyfikę danej branży w której funkcjonuje spółka.

7. Komu zlecić przeprowadzenie wyceny aktuarialnej? – biuro aktuarialne, aktuariusz

Wyceny rezerw na świadczenia pracownicze – zgodnie z rekomendacją zawartą w ustawie o rachunkowości, KSR 6 oraz MSR 19 – powinien dokonać aktuariusz zatrudniony przez biuro aktuarialne. Dlaczego? Kalkulacja rezerw na świadczenia pracownicze powinna uwzględniać wiele założeń demograficznych i makroekonomicznych (m.in. rotację pracowników, śmiertelność, stopę dyskontową, wzrost wynagrodzeń, dyskonto aktuarialne czy tablice trwania życia). Aktuariusz – będąc specjalistą w dziedzinach statystki, rachunku prawdopodobieństwa oraz matematyki finansowej – jest osobą uprawnioną i odpowiednio wykształconą do wyceny rezerw na świadczenia pracownicze. Aby nie popełnić kosztownej pomyłki, warto sprawdzić czy wybrany aktuariusz znajduje się na liście specjalistów prowadzonej przez Komisję Nadzoru Finansowego.

8. Metodologia wyceny aktuarialnej rezerw pracowniczych

Zgodnie z Międzynarodowym Standardem Rachunkowości (MSR 19) „Świadczenia pracownicze” i Krajowym Standardem Rachunkowości (KSR 6) „Rezerwy, bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów, zobowiązania warunkowe” metodą stosowaną przez biuro aktuarialne do wyceny aktuarialnej rezerw na świadczenia pracownicze powinna być tzw. metoda prognozowanych uprawnień jednostkowych. Wg niej wysokość świadczeń pracowniczych obliczana jest jako nagromadzona część wszystkich przyszłych świadczeń, aż do momentu zakończenia zatrudnienia przez pracownika, która uwzględnia dodatkowo szacowany wzrost wynagrodzeń będący jej podstawą oraz prawdopodobieństwo jej otrzymania. Ze względu na bardzo długi okres prognozy (sięgający nawet kilkudziesięciu lat), należy także wszystkie przepływy finansowe zdyskontować odpowiednio dobraną stopą dyskontową.

Jeśli mają Państwo jeszcze jakieś wątpliwości co do wyceny aktuarialnej rezerw pracowniczych, wtedy zapraszamy do kontaktu z naszym biurem aktuarialnym. Oferujemy profesjonalną konsultację i wyznaczenie rezerw aktuarialnych na odprawy emerytalne, rentowe, pośmiertne oraz nagrody jubileuszowe i inne, bardziej skomplikowane świadczenia pracownicze (opcje na akcje, warranty itp.). Nasi aktuariusze działają zgodnie ze wszystkimi standardami krajowymi i międzynarodowymi oraz opisanymi przez Polski Związek Aktuariuszy – zapraszamy Państwa do współpracy z naszymi aktuariuszami!